Θεματικές Ενότητες και Περιγραφές

1. Από το Τοπίο στο Χάρτη: Εννοιολογικά και μεθοδολογικά εργαλεία κατανόησης του Χώρου στο Πεδίο – Τοπωνύμια, Δρόμοι, Χάρτες.

Υπεύθυνοι Θεματικής Ενότητας:

Βασίλης Νιτσιάκος, Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας – Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Κώστας Μάντζος, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος/Ερευνητής – ΚΕΘΕΑ/Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Η αντίληψη και κατανόηση του χώρου αποτελεί βασική παράμετρο στην έρευνα πεδίου, καθώς εισάγει τον ερευνητή σε βασικές πολιτισμικές κατηγορίες της υπό έρευνας ομάδας. Επιπλέον η ιστορική συγκρότηση του χώρου εγγράφεται με πολλούς τρόπους στο πολιτισμικό τοπίο. Μ’ αυτή την έννοια η διερεύνηση και κατανόηση των τρόπων αναπαράστασης του χώρου αποτελεί βασικό εννοιολογικό και μεθοδολογικό εργαλείο. Με βάση την παραπάνω υπόθεση εργασίας, στο εργαστήριο θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τρόπους αναπαράστασης της ευρύτερης περιοχής σε διάφορα επίπεδα και στη συνέχεια να εξετάσουμε πως μπορούν να μας «μιλήσουν» για την κοινωνική και πολιτισμική ιστορία του τόπου αλλά και τις ίδιες τις αντιλήψεις των ανθρώπων σχετικά με τη φύση, τον πολιτισμό του τόπου τους στη στενή του συνάφεια και στην ιστορικότητά του.

2. Το πολιτισμικό περιβάλλον ως κοινωνική κατασκευή

Υπεύθυνοι Θεματικής Ενότητας:
Ιωάννης Μάνος, Λέκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας – Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
Βασίλης Δαλκαβούκης, Λέκτορας Εθνογραφίας – Δ.Π.Θ.

Α. Ιστορική μνήμη και πολιτισμικό περιβάλλον: η περίπτωση των ιστορικών μνημείων.
Στόχος στη συγκεκριμένη υποενότητα είναι η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στην κοινωνική μνήμη στην ευρύτερη περιοχή της Αγιάς και την έκφρασή της στο δημόσιο χώρο μέσω της ανέγερσης μνημείων από συλλογικούς φορείς, τυπικούς ή άτυπους. Η συσχέτιση αυτή θα επιτρέψει να διαφανεί ο επιλεκτικός χαρακτήρας της κοινωνικής μνήμης, η ιστορική διαφοροποίηση της διαχείρισης της κοινωνικής μνήμης από εποχή σε εποχή και εν τέλει η εξάρτηση της μνήμης του παρελθόντος από τις απαιτήσεις και τα αιτήματα του παρόντος, τα οποία προβάλλονται στο ιστορικό παρελθόν. Επιπλέον, θα διερευνηθεί η σχέση τοπικής και εθνικής ταυτότητας μέσω της διαχείρισης της μνήμης αυτής, καθώς και ο τρόπος χρήσης των μνημείων από τους τοπικούς φορείς και ιδιαίτερα την εκπαιδευτική κοινότητα. Μεθοδολογικά ο στόχος αυτός θα επιδιωχθεί με τον εντοπισμό και τη λεπτομερή καταγραφή των μνημείων (συμπεριλαμβανομένων τυχόν αλλοιώσεων ή μεταβολών), με την αρχειακή έρευνα για τη διερεύνηση των συνθηκών, των φορέων και των στόχων της ανέγερσής τους, και τέλος με τη διεξαγωγή πιλοτικών συνεντεύξεων για τον τρόπο της χρήσης τους τόσο στο παρόν όσο και κατά το παρελθόν.

Β. Θρησκευτικότητα και πολιτισμικό περιβάλλον: προσεγγίσεις στο ζήτημα της λαϊκής λατρείας.
Στη συγκεκριμένη υποενότητα αντικείμενο της έρευνας είναι η λαϊκές λατρευτικές εκφράσεις που εκδηλώνονται παράλληλα ή στο περιθώριο του επίσημου λατρευτικού τυπικού, όπως παρουσιάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία, στην οποία και ανήκει η περιοχή της Αγιάς. Στόχος της έρευνας είναι η ανάδειξη της σχέσης ανάμεσα στο τυπικό και το άτυπο τμήμα της θρησκευτικής ταυτότητας, η διερεύνηση των αντιφάσεων που τυχόν παρουσιάζονται, η επιμέρους επεξεργασία εκείνων των τυπικών λατρευτικών πράξεων που αναδεικνύουν την τοπική ιδιαιτερότητα, ο συσχετισμός της θρησκευτικής με την εθνική ταυτότητα κ.λπ. Με άλλα λόγια, η διαμόρφωση ενός πολιτισμικού περιβάλλοντος που βρίσκεται στις παρυφές ή και έξω από τα όρια του τυπικού θρησκευτικού θεσμού. Στο πλαίσιο αυτό θα επιχειρηθεί να καταγραφούν και να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας τα εικονοστάσια της περιοχής, εκφράσεις θρησκευτικότητας όπως αφιερώσεις, τάματα κ.λπ. στους ναούς ή τα μοναστήρια, η συγκρότηση ενός καταλόγου βαπτιστικών ονομάτων από αρχειακές πηγές που θα μπορούσαν να αναδείξουν τοπικά πρότυπα ονοματοθεσίας κ.ά, ενώ θα αναζητηθούν μέσω ημι-δομημένων συνεντεύξεων πληροφορίες για λαϊκές θρησκευτικές τελετές όπως το ξεμάτιασμα, η καφεμαντεία κ.λπ. και η λειτουργία τους στο εθνογραφικό παρόν.

3. Αναπαραστάσεις του περιβάλλοντος στην προφορική παράδοση της Αγιάς

Υπεύθυνη Θεματικής Ενότητας:
Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, Επίκουρη καθηγήτρια Λαογραφίας – Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Η ομάδα εργασίας θα διερευνήσει την αφηγηματική παράδοση της ευρύτερης περιοχής προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις:
α) Αποτύπωση θεματικών πυρήνων στην αφηγηματική παράδοση του Δήμου Αγιάς.
β) Αναπαραστάσεις του περιβάλλοντος, με έμφαση στην υγεία, την αγροτική παραγωγή και την διακίνηση αγαθών.
γ) Αναζήτηση παράλληλων αφηγηματικών αξόνων με έμφαση στην λαϊκή λατρεία και ειδικά στις ιστορίες με θαύματα.
δ) Πώς συνδέεται το αφηγηματικό υπόστρωμα της περιοχής με τις ασχολίες των κατοίκων και τον περιβάλλοντα χώρο;
Μέθοδος εργασίας: ελεύθερη συνέντευξη, φωτογράφηση, τήρηση ημερολογίου και σημειώσεων πεδίου – με «συμμετοχική» παρατήρηση στα στενά όρια της σύντομης παραμονής μας.
Λέξεις κλειδιά: δρόμος, μήλο, ασθένεια, άγιος Αντώνιος, άγιοι Ανάργυροι, άγιος Παντελεήμων, θαύμα, τοπωνύμια.
Τεχνικός εξοπλισμός: φορητό μέσο ηχογράφησης (κασετόφωνο, mini disc, κλπ), φωτογραφική μηχανή, σημειωματάριο.